باغ دولت آباد یزد؛ بلندترین بادگیر جهان

باغ دولت‌آباد یزد به‌عنوان قدیمی‌ترین باغات شهر یزد شناخته شده که در محله چهار منار قرار دارد. ما در این مقاله از مجله گردشگری روم تور قصد داریم تاریخچه و بخش‌های مهم باغ دولت آباد را مورد بررسی قرار داده تا بیشتر با آن آشنا شویم. 

مسیر دسترسی به باغ دولت آباد یزد

برای بازدید از این باغ زیبا ابتدا به شهر یزد رفته و در محله چهار منار، خیابان شهید رجایی به داخل کوچه فردوسی یا حسینه فردوس بروید. برای دیدن این بنای تاریخی می‌توانید از بلوار دولت آباد نیز آدرس آن را پیدا کنید.

این باغ در دوران قاجاریه به دروازه چهار منار متصل بود و بیرون از شهر قرار داشت. با گذشت زمان رفته‌رفته بافت شهری در اطراف این مکان گسترش پیدا کرد، به‌طوری‌که در دوران پهلوی با ساخت و سازهای بیشتر، باغ دولت آباد در مرکز شهر یزد قرار گرفت. (مشاهده روی نقشه)

ساعت و روز بازدید از باغ دولت آباد

هزینه ورود و قیمت بلیط باغ دولت آباد یزد برای اتباع ایرانی 5000 تومان و برای اتباع غیر ایرانی 20000 تومان در نظر گرفته شده است. ساعت بازدید: همه روزه از ساعت ۷ صبح تا ۲۲:۳۰

قدمت باغ دولت آباد یزد 

همان‌طور که در مطالب بالا ذکر کردیم، باغ دولت آباد یکی از قدیمی‌ترین باغات شهر یزد محسوب می‌شود. این باغ زیبا و منحصربه‌فرد در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دوره زندیه ساخته شده است. این بنا یکی از آبادانی‌های محمد تقی خان، معروف به خان بزرگ، رئیس خاندان‌های یزد به شمار می‌رود. محمدتقی خان در ابتدا قناتی را بنا کرد که بعدها از آب آن قنات، باغ بزرگ دولت آباد را به وجود آورد.

وسعت باغ دولت آباد

یکی از باشکوه‌ترین و چشم نوازترین باغ‌های کشور ایران باغ دولت آباد یزد است. این باغ زیبا حدود ۶/۴ هکتار وسعت دارد. در زمان محمد تقی خان در بخشی از این به باغ که از شمال به خیابان منتهی می‌شد، درختان وسیع و بلند بسیاری وجود داشت به صورتی که دیدن داخل باغ از خارج آن غیرممکن بود، به همین دلیل این قسمت از باغ را هزار درخت نامیدند.

هزار درخت عرضی حدود چهار تا پنج کیلومتر و طولی به مسافت ۲۰ کیلومتر داشته و مسیر حرکت آن به سمت رحیم آباد بود. این باغ زیبا از شرق نیز به خیابانی به طول هشت کیلومتر و از غرب به مسیل رودخانه خشک محدود می‌شد. در زمان محمد تقی خان باغ هزار درخت در خارج از محدوده شهر قرار داشت. 

اگر به شهر یزد سفر کردید و قصد رزرو اقامتگاه را داشتید می توانید از سایت روم تور اقدام کنید: رزرو اقامتگاه در یزد

بادگیر مرتفع باغ دولت آباد

وجود بادگیرهای مرتفع در این بنا، آن را از دیگر باغات ایرانی متمایز می‌کند. ارتفاع این بادگیر بیش از ۳۳/۸ متر است که لقب بلندترین بادگیر جهان را از آن خود کرده است. یکی از منحصربه‌فردترین ویژگی‌های این بادگیر هشت ضلعی بودن آن است، این مزیت باعث شده تا جهت وزش باد ازهر سمت که باشد را به بخش‌های زیرین بنا هدایت کند.

علاوه بر آن در زیر این بنا حوضی واقع شده که در هنگام وزش باد و برخورد با سطح آب، هوای خنک و بسیار مطلوبی را درون بنا ایجاد می‌کند. این مکان به ساختمان تابستانه نیز شهرت دارد چرا که تلفیق باد و آب درون حوض باعث انتقال هوای خنک از زیر بادگیر به تالارها و قسمت شاه‌نشین بنا می‌شود.

بیشتر بخوانید: غذاهای سنتی یزد

معماری باغ دولت آباد

باغ دولت آباد دارای معماری ظریف و کم نظیری بوده که توسط دستان هنرمند معماران ایرانی طراحی و ساخته شده است. هر قسمت از این بنا دارای معماری خاص خود بوده از این رو هر کدام را به‌صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.

هندسه باغ دولت آباد

یکی از شگفت‌آورترین بخش‌های باغ دولت آباد را همین هندسه دقیق و بی‌نظیر آن تشکیل می‌دهد. این هندسه به‌قدری دقیق بوده که باغ را به دو قسمت مستطیل شکل عمود برهم (باغ درونی و باغ بیرونی) تقسیم کرده است.

باغ اندرونی این بنا که محور اصلی آن، محور تقارن مستطیل بزرگ‌تر است، آب‌نمای بزرگ باغ را که از ابعادی حدود ۱۹۴ در ۱۲ متر برخوردار بوده بر این محور منطبق کرده است. در حقیقت این محور همان چیزی است که باعث اتصال عمارت سردر با عمارت هشتی می‌شود. تقارن این باغ بسیار جالب بوده به صورتی که حتی درختان و گل‌های آن به‌صورت کاملا تقارن و دقیق کاشته شده‌اند.

طرح باغ دولت آباد

طرح باغ دولت آباد به‌عنوان یکی از باشکوه‌ترین و اصیل‌ترین طرح باغ‌های اصیل ایرانی به شمار می‌رود. همان‌طور که گفتیم سطح این باغ به دو قسمت درونی و بیرونی تقسیم شده است. یک بخش آن دارای ابعاد ۱۱۶ در ۲۷۴ متر بوده و بخش دیگر از ابعاد ۱۰۴ در ۲۷۸ متر برخوردار است که به‌صورت عمود برهم قرار گرفته‌اند.

محیط مستطیل بزرگ‌تر که امروزه آن را به‌عنوان باغ دولت شاه می‌شناسند، باغ اندرونی را تشکیل داده است. این بخش در گذشته باغ خصوصی بوده و به‌عنوان اقامتگاه خانواده کاربرد داشته است. مستطیل کوچک‌تر نیز که در سمت شمال بنا واقع شده محدوده باغ بیرونی را تشکیل می‌دهد. در زمان‌های دور باغ بیرونی که به باغ بهشت‌آیین نیز شهرت داشته، محل برگزاری تشریفات حکومتی و مراسمات ورزشی بوده است.

قنات باغ دولت آباد

قنات عظیم باغ دولت آباد دارای قدمتی به درازای ۲۰۰ سال بوده و جزو بناهای مهم و تاریخی کشور ایران محسوب می‌شود. این قنات بزرگ از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و نقش مهم و اساسی در موجودیت بخشی به باغ دولت آباد دارد. طول این قنات حدود ۶۰ کیلومتر تخمین زده شده که جزو طولانی‌ترین و مهم‌ترین قنات‌های شهر یزد است.

سرچشمه اصلی این قنات در گذشته، ارتفاعات مهریز بوده که پس از سیراب کردن قسمتی از اراضی‌های مهریز و به راه انداختن چند آسیاب آبی به شهر یزد می‌رسید. با رسیدن این قنات به شهر یزد و سیراب کردن همه باغ دولت آباد به سمت اراضی اطراف آن حرکت کرده و زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کرد.

اگر به شهر یزد سفر کردید و قصد رزرو تفریحات و تور را داشتید می توانید از سایت روم تور اقدام کنید: رزرو تفریحات در یزد

بناهای باغ دولت آباد

با پیدایش قنات و احداث باغ دولت آباد یزد، بناهای زیبا و منحصربه‌فرد زیادی در آن شکل گرفت. بناهایی نظیر: عمارت بهشت آیین، عمارت سردر، تالار آیینه، عمارت هشتی، عمارت بادگیر، عمارت تهرانی، عمارت سردر شمالی، برج دیده بانی، تالار طنبی و آب انبار بناهای این باغ را تشکیل می‌دهند.

علاوه بر تمام بناهایی که ذکر شد اصطبل بزرگ با شترخانه و غلام خانه در غرب باغ در جنب رودخانه خشک احداث شده است. هریک از این بناها دارای معماری خاص و طراحی منحصربه‌فرد خود بوده که زیبایی را به چشمان شما هدیه می‌کند. با نگاه کردن به هریک از این مکان‌ها متوجه تاریخچه و اصالتشان خواهید شد. در ادامه سه عمارت اصلی این باغ را با هم بررسی خواهیم کرد.

عمارت طنبی

عمارت طنبی جزو بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین بناهای باغ دولت آباد محسوب می‌شود. این بنا در سمت غرب عمارت هشتی واقع شده و از بادگیری مربع شکل، رو به باغ برخوردار است. در دو طرف تالار طنبی، صفحه‌ها، تالارها و شبستان‌هایی در یک طبقه قرار دارند که روزنه‌های آن‌ها به طنبی باز می‌شود. زیرزمینی ژرف در زیر این طنبی مشاهده می‌شود که با دو پله راست به باغ متصل شده و از سمت جنوب با راهرویی به محوطه زیر بادگیر مرتبط است.

عمارت هشتی

عمارت هشتی که در واقع کوشک اصلی باغ دولت آباد به شمار می‌رود در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی واقع شده است. این عمارت به دلیل وجود بادگیرهای مرتفع، شهرت خاص و مثال زدنی دارد. در این بنا سه اتاق بزرگ و یک حوض خانه‌ای وجود دارد.

عمارت سردر

عمارت سردر اصلی‌ترین بنای باغ بهشت آیین در بین باغات اندرونی و بیرونی به‌حساب می‌آید. این عمارت زیبا و خاص دارای دو طبقه بوده که از یک سردر، هشتی و یک اتاق بزرگ به سمت شرق، چند اتاق کوچک سمت جنوب و شمال و چند راهرو تشکیل شده است.

در کنار تمام این بناها که جزو بناهای اصلی باغ دولت آباد محسوب می‌شوند، بناهایی وجود دارد که جزو مکان‌های فرعی و خدماتی بوده و در ضلع شرقی باغ قرار دارند. این بناها شامل آشپزخانه، آبدار خانه، شربت خانه، منبع آب با گاورو و تأسیسات چاه می‌شود. از منبع آب با گاورو به منظور پر کردن حوض‌های متعدد باغ در مواقع کم آبی استفاده می کردند.

بهشت آیین (یکی دیگر از بناهای باغ)

ساختمان بهشت‌آیین برای اقامت زمستانی ساخته شده است به همین دلیل ساختمان آن رو به آفتاب است. این ساختمان دقیقا مقابل ساختمان هشتی قرار دارد و مرز بین بخش اندرونی و بیرونی را مشخص می‌کند.

معمار باغ دولت آباد یزد در ساخت بهشت‌آیین نیز هوش و ذکاوت خود را به رخ همگان کشیده و محل قرارگیری هواکش و پنجره‌ها را با نهایت دقت و با استفاده از اصول ریاضی مشخص کرده است. این ساختمان به دلیل معماری زیبایی‌ و منحصربه‌فردی که دارد توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

نمایشگاه باغ دولت آباد یزد

گردشگران عزیز ضمن بازدید از معماری باغ دولت آباد یزد می‌توانند در نمایشگاه دائمی باغ دولت‌ آباد در گذر زمان، عکس‌ها و اسناد مربوط به مرمت و بازسازی این عمارت طی ۵۰ سال گذشته را ببینند و از نزدیک در جریان روند مرمت و بازسازی باغ دولت آباد یزد قرار بگیرند. نمایشگاه باغ دولت آباد یزد به همت برخی از دوستداران میراث‌فرهنگی برگزار شده است.

گونه شناسی باغ دولت آباد

باغ دولت آباد از نظر گونه شناسی دارای عملکردی، سکونتگاهی حکومتی است. حال چرا این نوع گونه شناسی را به باغ دولت آباد نسبت داده‌اند؟ زیرا باغ بیرونی این بنا محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم‌های مختلف ورزشی و اداره امور شهر بوده و باغ اندرونی آن بخش خصوصی و اقامتگاهی این عمارت بوده است.

در باغ‌هایی که عملکردی نظیر باغ دولت آباد داشتند باید عرصه اندرونی از سایر عرصه‌ها متمایز می‌گشت به‌گونه‌ای که دربان یا حاجبی را به‌منظور نظارت بر آن مشخص می‌کردند. اگر بخواهیم باغ دولت آباد یزد را از نظر گونه شناسی کالبدی نیز معرفی کنیم بایستی آن را از نوع باغ-حیاط به‌حساب آوریم، چراکه بناها و عمارات آن همچون باغ هفت تنان و نارنجستان قوام در شیراز، در اطراف باغ قرار دارند.

نظام آبیاری باغ دولت آباد یزد

همان‌طور که گفتیم آب موردنیاز باغ دولت آباد یزد از قنات تامین می‌شود؛ اما برای زمان خشکسالی نیز یک حلقه چاه به عمق ۱۵۰ و یک منبع آب با گاورو در نزدیکی ساختمان خدمتکاران قرار داشت که برای سیراب‌کردن باغ و حوض‌های متعدد باغ مورداستفاده قرار می‌گرفت.

به‌طورکلی می‌توان گفت آب عنصر اصلی باغ دولت آباد یزد بوده و معمار عمارت نیز با مهارت زیاد بارها آب را به درون زمین و روی زمین هدایت کرده است. حوض مرمرین عمارت هشتی نقطه آغاز حرکت آب در مسیر‌های چندگانه باغ است.

بعد از حوض عمارت هشتی آب وارد حوض وسط عمارت می‌شود و سپس به سه حوض مستطیل‌شکل در شاه‌نشین سرازیر می‌شود. البته اگر بخواهیم در مورد نهایت زیبایی این نظام آبیاری صحبت کنیم نباید سه سینه کبکی که در مقابل ارسی اتاق‌ها قرار دارند را فراموش کنیم.

سینه کبکی‌های مرمری به‌گونه‌ای طراحی شدند که با ایجاد موج حجم آب را بیشتر از واقعیت نشان دهند. جریان آب سپس به حوض کوچک یا حوض کلگی وارد می‌شد و از آنجا به آب‌نمای بزرگ و زیبای باغ می‌رسد.

جالب است بدانید آب‌نمای بزرگ دقیقا بر محور اصلی باغ قرار دارد و ابعاد آن متناسب با بادگیر عمارت هشتی است؛ بنابراین تصویر بادگیر و عمارت را به‌صورت کامل منعکس می‌کند. در مرحله بعد آب از زیر عمارت سردر وارد باغ بهشت‌آیین می‌شود و راهی یک استخر ۱۲ ضلعی بزرگ در شمال عمارت می‌شود.

سپس آب موجود در استخر بر سه استخر مستطیل‌شکل در سه جانب دیگر می‌ریزد و در نهایت آب موجود در سه استخر برای آبیاری زمین‌ها به سمت خیابان‌ها و آبادی‌ها جاری می‌شود.

چیزی که در مورد سیستم آبیاری باغ دولت آباد واضح است این است که هدف معمار باغ تنها آبیاری بخش‌های مختلف باغ نبوده؛ بلکه می‌خواسته به زیبایی هر چه بیشتر باغ دولت آباد یزد بیفزاید و روح ساکنان باغ را نیز تازگی ببخشد‌.

جاذبه‌های گردشگری اطراف باغ دولت‌ آباد یزد

• موزه آب یزد: 2.1 کیلومتر
• عمارت قصر آینه: 7 کیلومتر
• خانه لاری‌ها: 3.2 کیلومتر
• میدان وقت الساعت: 2.4 کیلومتر
• آتشکده ورهرام: 4.3 کیلومتر

کلام آخر

باغ دولت آباد یزد یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین باغات کشور ایران به شمار می‌رود. ما در این مقاله از مجله گردشگری روم تور سعی کردیم شما را با باغ دولت آباد بیشتر آشنا کنیم. اگر سوال یا پیشنهادی دارید می توانید در بخش نظرات با ما و دیگر مخاطبان روم تور در میان بگذارید.